Huis voor Filosofie - toen en nu

De ‘Mozaïek van de Filosofen’

Wie zijn de ‘zeven’ filosofen in deze goed bewaarde mozaïek (met dank aan de as van de Vesuvius die als een beschermlaagje erover zat) die ontdekt werd in de villa Torre Annunziata bij Pompeii einde 19de eeuw, maar waarschijnlijk verwijst naar een Helleense afbeelding. Een gelijkaardige mozaïek werd ontdekt in Sarsina in Umbrië en is nu te zien in villa Albani bij Rome.

Waarover gaat het? Vier mannen zitten rond een halfcirkelvormige steen. Drie staan er recht. Links staat een open kist waarin waarschijnlijk enkele rollen met manuscripten lagen. De groep spitst haar aandacht toe op de bolvormige figuur. De eerste figuur, links en de enige die een diadeem draagt, lijkt naar de bol te kijken en er uitleg over te geven. De derde man wijst ernaar met een staf en de zevende draait zich argwanend om. In de achtergrond zien we twee pilaren die een architraaf ondersteunen waarop votiefpotten staan, waarschijnlijk offergaven. Verder zien we een boom met groen gebladerte en een zuil met een zonnewijzer. In de uiterst rechtse hoek is een versterkte stad of citadel te zien. De boom en de heilige poort verwijzen naar een plaatselijk heiligdom, zoals vaak in Helleense kunst. De stad in de verte kan erop duiden dat de bijeenkomst plaatsvindt op het platteland

Maar om welke filosofen gaat het nu? Hier zijn verschillende interpretaties mogelijk.

Konrad Gaiser identificeert de figuren op basis van kledij, attributen en lichaamshouding.  Hij denkt dat het tafereel de befaamde ‘School van Plato’ voorstelt en maakt de volgende speculaties. De eerste figuur - met diadeem en slang- is Heraclides van Pontus, afkomstig uit het noordoosten van Klein Azië. Hij werd bekend omwille van zijn theorie van de bewegingen van hemellichamen. Hij dacht dat de bewegingen van de sterren een illusie waren, te wijten aan de dagelijkse rotatie van de aarde.
De tweede figuur is Speusippus,  de derde die met zijn staf naar het hemellichaam wijst, is Plato. De vierde, die achter een bank staat, is Eratosthenes van Cyrene, maar waarschijnlijk is hij een filosoof van een andere eeuw. De vijfde is Eudoxus van Cnidus. De zesde is Xenocrates en de zevende is Aristoteles. Deze draait zich enigszins afkeurend om met het gebaar van een empirist zoals Raphael Aristoteles afbeeldde in zijn beroemde "De school van Athens".

Of verwijst de afbeelding eerder naar de ‘Zeven Wijzen’, de filosofen en staatsmensen van de zesde eeuw, alom bekend om hun wijsheid? Als dat zo is, zijn de identificaties van Gaiser, gebaseerd op filosofen van de vierde eeuw, natuurlijk fout. Dan zou bijvoorbeeld de derde figuur die de staf houdt, niet Plato maar Thales zijn.

Of is dit een anachronistische bijeenkomst? Als je de hypothese van de ‘Zeven Wijzen’ aanneemt, kan je toch nog, zoals G.W. Elderkin deed, tot enkele identificaties komen. Zo nam hij aan dat de eerste figuur uit de late vierde eeuw, Demetrius van Phalerum, de heerser over Athene is. Demetrius was een vroege peripathetische filosoof van wie geweten is dat hij de uitspraken van de Zeven Wijzen verzamelde. Dus, waarom hem niet voorstellen terwijl hij met de reuzen van twee eeuwen eerder converseerde, moet Elderkin gedacht hebben en daarmee volgde hij o.a. de theorie van Richard Briljant.

Vele leuke speculaties over de filosofen van weleer – in wiens spoor we met het ‘Huis voor Filosofie’ de traditie verder zetten.

Wil u erbij zijn? Welkom !

Ik hoor het graag van u op lucette.verboven@telenet.be

Samengevat en vertaald uit het artikel van Christian McKittrick in GJCL Classical Art Website.

Literatuur:

Brendel, Otto. Symbolism of the Sphere: A Contribution to the History of Earlier Greek Philosophy.

(1977) 1-18.

Brilliant, Richard. "Intellectual Giants: A Classical Topos and the 'School of Athens'," Notes in the

History of Art 3.4 (1984) 1-12.

Elderkin, G. W. “Two Mosaics Representing the Seven Wise Men.” American Journal of

Archaeology 39.1 (1935) 92–111.

Gaiser, Konrad. Das Philosophenmosaik in Neapel. 1980.