Jean DELUMEAU. Het paradijs: droom of hoop?

Met enige weemoed denk ik terug aan het interview dat ik had met deze bijzondere historicus, Jean Delumeau, die op 13 januari 2020 overleed. Fijne man met bijzondere verdiensten, een denker van formaat en diepe gedachten over leven en dood. Hieronder vindt u een hommage, klik hier om het interview te bekijken.

'Het paradijs kunnen we ons niet voorstellen, maar dat betekent niet dat het niet bestaat. Het betekent enkel dat ons verstand tekortschiet. Het vertrouwen is belangrijk voor mij. Ik geloof in een voortbestaan na de dood. Wij zullen leven, maar met een lichaam van een spirituele dimensie. Woorden hiervoor schieten tekort.’

Een van Frankrijks belangrijkste historici, Jean Delumeau, straalt inderdaad vertrouwen uit als we ons gesprek aanvangen. Hij is bovendien levendig, erudiet en geestig tijdens ons gesprek. ‘De vooruitgang’ kan het probleem van de dood niet overwinnen, noch dat van het hiernamaals of het leven na de dood. Elke technologische ontwikkeling zal tekortschieten.’

Delumeau onthaalt mij voor dit interview op de binnenplaats van het prestigieuze Collège de France. Achter ons staat een standbeeld van Jean-François Champollion, de Franse taalkundige die voor het eerst de hiërogliefen ontcijferde, net voordat Thomas Young dat deed in Londen. Goed gezelschap voor een gerenommeerd historicus als Jean Delumeau, die 86 is op het tijdstip van dit interview.
Verdienstelijke geleerden worden in Frankrijk gewaardeerd en geëerd. In het Collège de France krijgen wij het 'bureau de l'Administrateur' toegewezen voor ons interview, een hele eer, zo blijkt. Dat 'bureau' ziet er uit als een luxeappartement en enkel bijzondere gasten mogen er gebruik van maken. Een teken van de hoogachting die hem wordt bewezen.

Delumeau heeft inderdaad een indrukwekkend palmares. In dit interview komen slechts enkele onderwerpen aan bod. Beleven wij het einde van het christendom? Wat rest er ons van het paradijs? In zijn studie over het paradijs (Histoire du Paradis/History of Paradise) onderzoekt hij hoe westerse denkers vanaf de late middeleeuwen tot nu hebben gedacht over het paradijs. Bij sommigen overheerst de vrees, terwijl anderen de ‘oerzaligheid’ (primordial bliss) bij het betreden van de ‘gelukkige eilanden’ of ‘de tuin van Eden’ in het vooruitzicht stellen. Ook een originele beeld over de Drievuldigheid werkt deze gedegen historicus uit tot een beklijvende gedachte.

Andere onderwerpen in dit interview zijn: oorzaken van de ontkerstening – de radicaal verschillende inhoud van het begrip ‘Verlichting’ in Frankrijk en Duitsland – de christenvervolging tijdens het communisme en het eigenaardige gebrek aan kennis hierover bij de ‘moderne mens’. In meer dan dertig gedegen studies behandelt Delumeau deze onderwerpen, met een speciale interesse voor het christendom.

Ik ontmoette deze bijzondere man in Parijs op 6 februari 2009 in ‘Collège de France’. Delumeau overleed op 13 januari 2020 in Brest, hij werd 96 jaar.

Verdere informatie over dit interview, die ik graag met u deel:

• Collège de France
  is geen universiteit of hogeschool, maar een zogenaamd onderzoeksinstituut met 'leerstoelen' voor geleerden die zich verdienstelijk hebben gemaakt. Deze leerstoelen worden gecreëerd en weer opgedoekt, al naargelang de maatschappelijke behoefte. Uitdrukkelijk verklaart 'l'administrateur', de leider van dit instituut, de medicus Pierre Corvol dat deze instelling geen enkel praktisch nut wil hebben, tot geen enkel diploma wil voeren. Alleen kennis en onderzoek staan centraal. Elk jaar worden de cursussen aangepast. Iedereen kan, om het even wanneer, zich inschrijven en deelnemen aan de lessen. En, zegt Corval met enige trots, dit Collège de France, heeft zijn equivalent niet in de Angelsaksische wereld. Het is een unieke 'school' voor iedereen die zich wil bekwamen. Ik heb zijn discours met enige spijt gevolgd en onwillekeurig gedacht aan de onderwijssituatie in Vlaanderen, waar het praktische nut de voorrang lijkt te krijgen op kennis.

• Van 1975 tot 1994 gaf Delumeau les in dit instituut en bekleedde er de leerstoel 'Geschiedenis van de religieuze mentaliteit in het moderne westen.' Vijftien jaar na zijn emeritaat heeft hij er nog steeds een werkplek, volgestouwd met boeken. 'Een thuis in de stad', zo noemt hij het. Hij woont immers in Cesson‐Sévigné, een kleine Bretoense gemeente in het departement Ille‐et‐Vilaine. Regelmatig komt hij naar Parijs om opzoekingswerk te verrichten. Als hij tenminste niet in Japan is, op bezoek bij zijn zoon die werkt voor een groot farmaceutisch bedrijf.

• 'Wist u dat Europa achterop raakt? Mijn zoon wordt regelmatig aangesproken door headhunters voor functies in Azië, nooit in Europa.'

• Dynamisch, gepassioneerd door zijn onderwerp en bevlogen, zo gedraagt hij zich tijdens het interview. Zijn soms gedurfde uitspraken, zijn inspirerend: 'De Paus moet uit zijn Vaticaan komen, zie je Jezus al resideren in een van die gebouwen?

• Het westen werd pas gechristianiseerd tijdens de periode van de Reformatie en de Contra‐Reformatie, niet tijdens de Middeleeuwen.

• Het is niet de libido, maar de behoefte aan zekerheid, die de belangrijkste drijfveer van de mens vormt.

• De christenen zijn nooit zo vervolgd geweest als in de 20ste eeuw.

• God, die in het verleden misschien minder levend was dan we gedacht hebben, is misschien vandaag minder dood dan sommigen beweren.'

• Tijdens het interview blijkt eens te meer zijn grote eruditie. Als ik afscheid neem van deze grijze historicus 'pur sang' , weet ik weer wat het nut van het zogenaamde nutteloze vak geschiedenis is. Interview in februari 2009 en uitzending op 5 juli 2009. Jean Delumeau overleed op 13 januari 2020 in Brest en werd 96 jaar.